Ashtavakra Gita
Ashtavakra Gita – Introduction
The Ashtavakra Gita is an ancient Sanskrit scripture that presents a powerful conversation between the sage Ashtavakra and King Janaka on the nature of the Self, liberation, and ultimate truth. Unlike many other spiritual texts, it is remarkable for its stark simplicity, directness, and emphasis on self-realization through wisdom rather than ritual or action. The dialogue is rooted in the philosophy of Advaita Vedanta, which teaches the oneness of existence and the non-duality of the individual soul (Atman) and the ultimate reality (Brahman).
At the heart of the Ashtavakra Gita is the understanding that the Self is beyond the body, mind, and senses. It presents the idea that human suffering stems from identifying with the impermanent aspects of existence—such as the ego and the material world—rather than recognizing the eternal, unchanging nature of the Self. Ashtavakra offers profound insights into how one can attain liberation (moksha) simply by realizing the illusory nature of the world and the mind, and by resting in the knowledge of one’s true identity as pure consciousness.
Ashtavakra Gita Links on our site
Ashtavakra Gita with Word-by-Word Meaning and Commentary
Home page for the Ashtavakra Gita
अथ श्रीमदष्टावक्रगीता प्रारभ्यते ॥
जनक उवाच ॥
कथं ज्ञानमवाप्नोति कथं मुक्तिर्भविष्यति ।
वैराग्यं च कथं प्राप्तमेतद् ब्रूहि मम प्रभो ॥ १-१॥
janaka uvāca ..
kathaṃ jñānamavāpnoti kathaṃ muktirbhaviṣyati .
vairāgyaṃ ca kathaṃ prāptametad brūhi mama prabho .. 1-1..
मुक्तिमिच्छसि चेत्तात विषयान् विषवत्त्यज ।
क्षमार्जवदयातोषसत्यं पीयूषवद् भज ॥ १-२॥
muktimicchasi cettāta viṣayān viṣavattyaja .
kṣamārjavadayātoṣasatyaṃ pīyūṣavad bhaja .. 1-2..
एषां साक्षिणमात्मानं चिद्रूपं विद्धि मुक्तये ॥ १-३॥
eṣāṃ sākṣiṇamātmānaṃ cidrūpaṃ viddhi muktaye .. 1-3..
अधुनैव सुखी शान्तो बन्धमुक्तो भविष्यसि ॥ १-४॥
adhunaiva sukhī śānto bandhamukto bhaviṣyasi .. 1-4..
असङ्गोऽसि निराकारो विश्वसाक्षी सुखी भव ॥ १-५॥
asaṅgo’si nirākāro viśvasākṣī sukhī bhava .. 1-5..
न कर्तासि न भोक्तासि मुक्त एवासि सर्वदा ॥ १-६॥
na kartāsi na bhoktāsi mukta evāsi sarvadā .. 1-6..
अयमेव हि ते बन्धो द्रष्टारं पश्यसीतरम् ॥ १-७॥
ayameva hi te bandho draṣṭāraṃ paśyasītaram .. 1-7..
नाहं कर्तेति विश्वासामृतं पीत्वा सुखं चर ॥ १-८॥
nāhaṃ karteti viśvāsāmṛtaṃ pītvā sukhaṃ cara .. 1-8..
प्रज्वाल्याज्ञानगहनं वीतशोकः सुखी भव ॥ १-९॥
prajvālyājñānagahanaṃ vītaśokaḥ sukhī bhava .. 1-9..
आनन्दपरमानन्दः स बोधस्त्वं सुखं भव ॥ १-१०॥
ānandaparamānandaḥ sa bodhastvaṃ sukhaṃ bhava .. 1-10..
किंवदन्तीह सत्येयं या मतिः सा गतिर्भवेत् ॥ १-११॥
kiṃvadantīha satyeyaṃ yā matiḥ sā gatirbhavet .. 1-11..
असङ्गो निःस्पृहः शान्तो भ्रमात्संसारवानिव ॥ १-१२॥
asaṅgo niḥspṛhaḥ śānto bhramātsaṃsāravāniva .. 1-12..
आभासोऽहं भ्रमं मुक्त्वा भावं बाह्यमथान्तरम् ॥ १-१३॥
ābhāso’haṃ bhramaṃ muktvā bhāvaṃ bāhyamathāntaram .. 1-13..
बोधोऽहं ज्ञानखड्गेन तन्निकृत्य सुखी भव ॥ १-१४॥
bodho’haṃ jñānakhaḍgena tannikṛtya sukhī bhava .. 1-14..
अयमेव हि ते बन्धः समाधिमनुतिष्ठसि ॥ १-१५॥
ayameva hi te bandhaḥ samādhimanutiṣṭhasi .. 1-15..
शुद्धबुद्धस्वरूपस्त्वं मा गमः क्षुद्रचित्तताम् ॥ १-१६॥
śuddhabuddhasvarūpastvaṃ mā gamaḥ kṣudracittatām .. 1-16..
अगाधबुद्धिरक्षुब्धो भव चिन्मात्रवासनः ॥ १-१७॥
agādhabuddhirakṣubdho bhava cinmātravāsanaḥ .. 1-17..
एतत्तत्त्वोपदेशेन न पुनर्भवसम्भवः ॥ १-१८॥
etattattvopadeśena na punarbhavasambhavaḥ .. 1-18..
तथैवाऽस्मिन् शरीरेऽन्तः परितः परमेश्वरः ॥ १-१९॥
tathaivā’smin śarīre’ntaḥ paritaḥ parameśvaraḥ .. 1-19..
नित्यं निरन्तरं ब्रह्म सर्वभूतगणे तथा ॥ १-२०॥
nityaṃ nirantaraṃ brahma sarvabhūtagaṇe tathā .. 1-20..
जनक उवाच ॥
अहो निरञ्जनः शान्तो बोधोऽहं प्रकृतेः परः ।
एतावन्तमहं कालं मोहेनैव विडम्बितः ॥ २-१॥
aho nirañjanaḥ śānto bodho’haṃ prakṛteḥ paraḥ .
etāvantamahaṃ kālaṃ mohenaiva viḍambitaḥ .. 2-1..
अतो मम जगत्सर्वमथवा न च किञ्चन ॥ २-२॥
ato mama jagatsarvamathavā na ca kiñcana .. 2-2..
कुतश्चित् कौशलाद् एव परमात्मा विलोक्यते ॥ २-३॥
kutaścit kauśalād eva paramātmā vilokyate .. 2-3..
आत्मनो न तथा भिन्नं विश्वमात्मविनिर्गतम् ॥ २-४॥
ātmano na tathā bhinnaṃ viśvamātmavinirgatam .. 2-4..
आत्मतन्मात्रमेवेदं तद्वद् विश्वं विचारितम् ॥ २-५॥
ātmatanmātramevedaṃ tadvad viśvaṃ vicāritam .. 2-5..
तथा विश्वं मयि क्लृप्तं मया व्याप्तं निरन्तरम् ॥ २-६॥
tathā viśvaṃ mayi klṛptaṃ mayā vyāptaṃ nirantaram .. 2-6..
रज्ज्वज्ञानादहिर्भाति तज्ज्ञानाद् भासते न हि ॥ २-७॥
rajjvajñānādahirbhāti tajjñānād bhāsate na hi .. 2-7..
यदा प्रकाशते विश्वं तदाहं भास एव हि ॥ २-८॥
yadā prakāśate viśvaṃ tadāhaṃ bhāsa eva hi .. 2-8..
रूप्यं शुक्तौ फणी रज्जौ वारि सूर्यकरे यथा ॥ २-९॥
rūpyaṃ śuktau phaṇī rajjau vāri sūryakare yathā .. 2-9..
मृदि कुम्भो जले वीचिः कनके कटकं यथा ॥ २-१०॥
mṛdi kumbho jale vīciḥ kanake kaṭakaṃ yathā .. 2-10..
ब्रह्मादिस्तम्बपर्यन्तं जगन्नाशोऽपि तिष्ठतः ॥ २-११॥
brahmādistambaparyantaṃ jagannāśo’pi tiṣṭhataḥ .. 2-11..
क्वचिन्न गन्ता नागन्ता व्याप्य विश्वमवस्थितः ॥ २-१२॥
kvacinna gantā nāgantā vyāpya viśvamavasthitaḥ .. 2-12..
असंस्पृश्य शरीरेण येन विश्वं चिरं धृतम् ॥ २-१३॥
asaṃspṛśya śarīreṇa yena viśvaṃ ciraṃ dhṛtam .. 2-13..
अथवा यस्य मे सर्वं यद् वाङ्मनसगोचरम् ॥ २-१४॥
athavā yasya me sarvaṃ yad vāṅmanasagocaram .. 2-14..
अज्ञानाद् भाति यत्रेदं सोऽहमस्मि निरञ्जनः ॥ २-१५॥
ajñānād bhāti yatredaṃ so’hamasmi nirañjanaḥ .. 2-15..
दृश्यमेतन् मृषा सर्वमेकोऽहं चिद्रसोमलः ॥ २-१६॥
dṛśyametan mṛṣā sarvameko’haṃ cidrasomalaḥ .. 2-16..
एवं विमृशतो नित्यं निर्विकल्पे स्थितिर्मम ॥ २-१७॥
evaṃ vimṛśato nityaṃ nirvikalpe sthitirmama .. 2-17..
अहो मयि स्थितं विश्वं वस्तुतो न मयि स्थितम् ॥ २-१८॥
aho mayi sthitaṃ viśvaṃ vastuto na mayi sthitam .. 2-18..
शुद्धचिन्मात्र आत्मा च तत्कस्मिन् कल्पनाधुना ॥ २-१९॥
śuddhacinmātra ātmā ca tatkasmin kalpanādhunā .. 2-19..
कल्पनामात्रमेवैतत् किं मे कार्यं चिदात्मनः ॥ २-२०॥
kalpanāmātramevaitat kiṃ me kāryaṃ cidātmanaḥ .. 2-20..
अरण्यमिव संवृत्तं क्व रतिं करवाण्यहम् ॥ २-२१॥
araṇyamiva saṃvṛttaṃ kva ratiṃ karavāṇyaham .. 2-21..
अयमेव हि मे बन्ध आसीद्या जीविते स्पृहा ॥ २-२२॥
ayameva hi me bandha āsīdyā jīvite spṛhā .. 2-22..
मय्यनन्तमहाम्भोधौ चित्तवाते समुद्यते ॥ २-२३॥
mayyanantamahāmbhodhau cittavāte samudyate .. 2-23..
अभाग्याज्जीववणिजो जगत्पोतो विनश्वरः ॥ २-२४॥
abhāgyājjīvavaṇijo jagatpoto vinaśvaraḥ .. 2-24..
उद्यन्ति घ्नन्ति खेलन्ति प्रविशन्ति स्वभावतः ॥ २-२५॥
udyanti ghnanti khelanti praviśanti svabhāvataḥ .. 2-25..
अष्टावक्र उवाच ॥
अविनाशिनमात्मानमेकं विज्ञाय तत्त्वतः ।
तवात्मज्ञानस्य धीरस्य कथमर्थार्जने रतिः ॥ ३-१॥
avināśinamātmānamekaṃ vijñāya tattvataḥ .
tavātmajñānasya dhīrasya kathamarthārjane ratiḥ .. 3-1..
शुक्तेरज्ञानतो लोभो यथा रजतविभ्रमे ॥ ३-२॥
śukterajñānato lobho yathā rajatavibhrame .. 3-2..
सोऽहमस्मीति विज्ञाय किं दीन इव धावसि ॥ ३-३॥
so’hamasmīti vijñāya kiṃ dīna iva dhāvasi .. 3-3..
उपस्थेऽत्यन्तसंसक्तो मालिन्यमधिगच्छति ॥ ३-४॥
upasthe’tyantasaṃsakto mālinyamadhigacchati .. 3-4..
मुनेर्जानत आश्चर्यं ममत्वमनुवर्तते ॥ ३-५॥
munerjānata āścaryaṃ mamatvamanuvartate .. 3-5..
आश्चर्यं कामवशगो विकलः केलिशिक्षया ॥ ३-६॥
āścaryaṃ kāmavaśago vikalaḥ keliśikṣayā .. 3-6..
आश्चर्यं काममाकाङ्क्षेत् कालमन्तमनुश्रितः ॥ ३-७॥
āścaryaṃ kāmamākāṅkṣet kālamantamanuśritaḥ .. 3-7..
आश्चर्यं मोक्षकामस्य मोक्षाद् एव विभीषिका ॥ ३-८॥
āścaryaṃ mokṣakāmasya mokṣād eva vibhīṣikā .. 3-8..
आत्मानं केवलं पश्यन् न तुष्यति न कुप्यति ॥ ३-९॥
ātmānaṃ kevalaṃ paśyan na tuṣyati na kupyati .. 3-9..
संस्तवे चापि निन्दायां कथं क्षुभ्येत् महाशयः ॥ ३-१०॥
saṃstave cāpi nindāyāṃ kathaṃ kṣubhyet mahāśayaḥ .. 3-10..
अपि सन्निहिते मृत्यौ कथं त्रस्यति धीरधीः ॥ ३-११॥
api sannihite mṛtyau kathaṃ trasyati dhīradhīḥ .. 3-11..
तस्यात्मज्ञानतृप्तस्य तुलना केन जायते ॥ ३-१२॥
tasyātmajñānatṛptasya tulanā kena jāyate .. 3-12..
इदं ग्राह्यमिदं त्याज्यं स किं पश्यति धीरधीः ॥ ३-१३॥
idaṃ grāhyamidaṃ tyājyaṃ sa kiṃ paśyati dhīradhīḥ .. 3-13..
यदृच्छयागतो भोगो न दुःखाय न तुष्टये ॥ ३-१४॥
yadṛcchayāgato bhogo na duḥkhāya na tuṣṭaye .. 3-14..
जनक उवाच ॥
हन्तात्मज्ञानस्य धीरस्य खेलतो भोगलीलया ।
न हि संसारवाहीकैर्मूढैः सह समानता ॥ ४-१॥
hantātmajñānasya dhīrasya khelato bhogalīlayā .
na hi saṃsāravāhīkairmūḍhaiḥ saha samānatā .. 4-1..
अहो तत्र स्थितो योगी न हर्षमुपगच्छति ॥ ४-२॥
aho tatra sthito yogī na harṣamupagacchati .. 4-2..
न ह्याकाशस्य धूमेन दृश्यमानापि सङ्गतिः ॥ ४-३॥
na hyākāśasya dhūmena dṛśyamānāpi saṅgatiḥ .. 4-3..
यदृच्छया वर्तमानं तं निषेद्धुं क्षमेत कः ॥ ४-४॥
yadṛcchayā vartamānaṃ taṃ niṣeddhuṃ kṣameta kaḥ .. 4-4..
विज्ञस्यैव हि सामर्थ्यमिच्छानिच्छाविवर्जने ॥ ४-५॥
vijñasyaiva hi sāmarthyamicchānicchāvivarjane .. 4-5..
यद् वेत्ति तत्स कुरुते न भयं तस्य कुत्रचित् ॥ ४-६॥
yad vetti tatsa kurute na bhayaṃ tasya kutracit .. 4-6..
अष्टावक्र उवाच ॥
न ते सङ्गोऽस्ति केनापि किं शुद्धस्त्यक्तुमिच्छसि ।
सङ्घातविलयं कुर्वन्नेवमेव लयं व्रज ॥ ५-१॥
na te saṅgo’sti kenāpi kiṃ śuddhastyaktumicchasi .
saṅghātavilayaṃ kurvannevameva layaṃ vraja .. 5-1..
इति ज्ञात्वैकमात्मानमेवमेव लयं व्रज ॥ ५-२॥
iti jñātvaikamātmānamevameva layaṃ vraja .. 5-2..
रज्जुसर्प इव व्यक्तमेवमेव लयं व्रज ॥ ५-३॥
rajjusarpa iva vyaktamevameva layaṃ vraja .. 5-3..
समजीवितमृत्युः सन्नेवमेव लयं व्रज ॥ ५-४॥
samajīvitamṛtyuḥ sannevameva layaṃ vraja .. 5-4..
जनक उवाच ॥
आकाशवदनन्तोऽहं घटवत् प्राकृतं जगत् ।
इति ज्ञानं तथैतस्य न त्यागो न ग्रहो लयः ॥ ६-१॥
ākāśavadananto’haṃ ghaṭavat prākṛtaṃ jagat .
iti jñānaṃ tathaitasya na tyāgo na graho layaḥ .. 6-1..
इति ज्ञानं तथैतस्य न त्यागो न ग्रहो लयः ॥ ६-२॥
iti jñānaṃ tathaitasya na tyāgo na graho layaḥ .. 6-2..
इति ज्ञानं तथैतस्य न त्यागो न ग्रहो लयः ॥ ६-३॥
iti jñānaṃ tathaitasya na tyāgo na graho layaḥ .. 6-3..
इति ज्ञानं तथैतस्य न त्यागो न ग्रहो लयः ॥ ६-४॥
iti jñānaṃ tathaitasya na tyāgo na graho layaḥ .. 6-4..
जनक उवाच ॥
मय्यनन्तमहाम्भोधौ विश्वपोत इतस्ततः ।
भ्रमति स्वान्तवातेन न ममास्त्यसहिष्णुता ॥ ७-१॥
mayyanantamahāmbhodhau viśvapota itastataḥ .
bhramati svāntavātena na mamāstyasahiṣṇutā .. 7-1..
उदेतु वास्तमायातु न मे वृद्धिर्न च क्षतिः ॥ ७-२॥
udetu vāstamāyātu na me vṛddhirna ca kṣatiḥ .. 7-2..
अतिशान्तो निराकार एतदेवाहमास्थितः ॥ ७-३॥
atiśānto nirākāra etadevāhamāsthitaḥ .. 7-3..
इत्यसक्तोऽस्पृहः शान्त एतदेवाहमास्थितः ॥ ७-४॥
ityasakto’spṛhaḥ śānta etadevāhamāsthitaḥ .. 7-4..
इति मम कथं कुत्र हेयोपादेयकल्पना ॥ ७-५॥
iti mama kathaṃ kutra heyopādeyakalpanā .. 7-5..
अष्टावक्र उवाच ॥
तदा बन्धो यदा चित्तं किञ्चिद् वाञ्छति शोचति ।
किञ्चिन् मुञ्चति गृह्णाति किञ्चिद्धृष्यति कुप्यति ॥ ८-१॥
tadā bandho yadā cittaṃ kiñcid vāñchati śocati .
kiñcin muñcati gṛhṇāti kiñciddhṛṣyati kupyati .. 8-1..
न मुञ्चति न गृह्णाति न हृष्यति न कुप्यति ॥ ८-२॥
na muñcati na gṛhṇāti na hṛṣyati na kupyati .. 8-2..
तदा मोक्षो यदा चित्तमसक्तं सर्वदृष्टिषु ॥ ८-३॥
tadā mokṣo yadā cittamasaktaṃ sarvadṛṣṭiṣu .. 8-3..
मत्वेति हेलया किञ्चिन्मा गृहाण विमुञ्च मा ॥ ८-४॥
matveti helayā kiñcinmā gṛhāṇa vimuñca mā .. 8-4..
अष्टावक्र उवाच ॥
कृताकृते च द्वन्द्वानि कदा शान्तानि कस्य वा ।
एवं ज्ञात्वेह निर्वेदाद् भव त्यागपरोऽव्रती ॥ ९-१॥
kṛtākṛte ca dvandvāni kadā śāntāni kasya vā .
evaṃ jñātveha nirvedād bhava tyāgaparo’vratī .. 9-1..
जीवितेच्छा बुभुक्षा च बुभुत्सोपशमं गताः ॥ ९-२॥
jīvitecchā bubhukṣā ca bubhutsopaśamaṃ gatāḥ .. 9-2..
असारं निन्दितं हेयमिति निश्चित्य शाम्यति ॥ ९-३॥
asāraṃ ninditaṃ heyamiti niścitya śāmyati .. 9-3..
तान्युपेक्ष्य यथाप्राप्तवर्ती सिद्धिमवाप्नुयात् ॥ ९-४॥
tānyupekṣya yathāprāptavartī siddhimavāpnuyāt .. 9-4..
दृष्ट्वा निर्वेदमापन्नः को न शाम्यति मानवः ॥ ९-५॥
dṛṣṭvā nirvedamāpannaḥ ko na śāmyati mānavaḥ .. 9-5..
निर्वेदसमतायुक्त्या यस्तारयति संसृतेः ॥ ९-६॥
nirvedasamatāyuktyā yastārayati saṃsṛteḥ .. 9-6..
तत्क्षणाद् बन्धनिर्मुक्तः स्वरूपस्थो भविष्यसि ॥ ९-७॥
tatkṣaṇād bandhanirmuktaḥ svarūpastho bhaviṣyasi .. 9-7..
तत्त्यागो वासनात्यागात्स्थितिरद्य यथा तथा ॥ ९-८॥
tattyāgo vāsanātyāgātsthitiradya yathā tathā .. 9-8..
अष्टावक्र उवाच ॥
विहाय वैरिणं काममर्थं चानर्थसङ्कुलम् ।
धर्ममप्येतयोर्हेतुं सर्वत्रानादरं कुरु ॥ १०-१॥
vihāya vairiṇaṃ kāmamarthaṃ cānarthasaṅkulam .
dharmamapyetayorhetuṃ sarvatrānādaraṃ kuru .. 10-1..
मित्रक्षेत्रधनागारदारदायादिसम्पदः ॥ १०-२॥
mitrakṣetradhanāgāradāradāyādisampadaḥ .. 10-2..
प्रौढवैराग्यमाश्रित्य वीततृष्णः सुखी भव ॥ १०-३॥
prauḍhavairāgyamāśritya vītatṛṣṇaḥ sukhī bhava .. 10-3..
भवासंसक्तिमात्रेण प्राप्तितुष्टिर्मुहुर्मुहुः ॥ १०-४॥
bhavāsaṃsaktimātreṇa prāptituṣṭirmuhurmuhuḥ .. 10-4..
अविद्यापि न किञ्चित्सा का बुभुत्सा तथापि ते ॥ १०-५॥
avidyāpi na kiñcitsā kā bubhutsā tathāpi te .. 10-5..
संसक्तस्यापि नष्टानि तव जन्मनि जन्मनि ॥ १०-६॥
saṃsaktasyāpi naṣṭāni tava janmani janmani .. 10-6..
एभ्यः संसारकान्तारे न विश्रान्तमभून् मनः ॥ १०-७॥
ebhyaḥ saṃsārakāntāre na viśrāntamabhūn manaḥ .. 10-7..
दुःखमायासदं कर्म तदद्याप्युपरम्यताम् ॥ १०-८॥
duḥkhamāyāsadaṃ karma tadadyāpyuparamyatām .. 10-8..
अष्टावक्र उवाच ॥
भावाभावविकारश्च स्वभावादिति निश्चयी ।
निर्विकारो गतक्लेशः सुखेनैवोपशाम्यति ॥ ११-१॥
bhāvābhāvavikāraśca svabhāvāditi niścayī .
nirvikāro gatakleśaḥ sukhenaivopaśāmyati .. 11-1..
अन्तर्गलितसर्वाशः शान्तः क्वापि न सज्जते ॥ ११-२॥
antargalitasarvāśaḥ śāntaḥ kvāpi na sajjate .. 11-2..
तृप्तः स्वस्थेन्द्रियो नित्यं न वाञ्छति न शोचति ॥ ११-३॥
tṛptaḥ svasthendriyo nityaṃ na vāñchati na śocati .. 11-3..
साध्यादर्शी निरायासः कुर्वन्नपि न लिप्यते ॥ ११-४॥
sādhyādarśī nirāyāsaḥ kurvannapi na lipyate .. 11-4..
तया हीनः सुखी शान्तः सर्वत्र गलितस्पृहः ॥ ११-५॥
tayā hīnaḥ sukhī śāntaḥ sarvatra galitaspṛhaḥ .. 11-5..
कैवल्यमिव सम्प्राप्तो न स्मरत्यकृतं कृतम् ॥ ११-६॥
kaivalyamiva samprāpto na smaratyakṛtaṃ kṛtam .. 11-6..
निर्विकल्पः शुचिः शान्तः प्राप्ताप्राप्तविनिर्वृतः ॥ ११-७॥
nirvikalpaḥ śuciḥ śāntaḥ prāptāprāptavinirvṛtaḥ .. 11-7..
निर्वासनः स्फूर्तिमात्रो न किञ्चिदिव शाम्यति ॥ ११-८॥
nirvāsanaḥ sphūrtimātro na kiñcidiva śāmyati .. 11-8..
जनक उवाच ॥
कायकृत्यासहः पूर्वं ततो वाग्विस्तरासहः ।
अथ चिन्तासहस्तस्माद् एवमेवाहमास्थितः ॥ १२-१॥
kāyakṛtyāsahaḥ pūrvaṃ tato vāgvistarāsahaḥ .
atha cintāsahastasmād evamevāhamāsthitaḥ .. 12-1..
विक्षेपैकाग्रहृदय एवमेवाहमास्थितः ॥ १२-२॥
vikṣepaikāgrahṛdaya evamevāhamāsthitaḥ .. 12-2..
एवं विलोक्य नियममेवमेवाहमास्थितः ॥ १२-३॥ ।
evaṃ vilokya niyamamevamevāhamāsthitaḥ .. 12-3.. .
अभावादद्य हे ब्रह्मन्न् एवमेवाहमास्थितः ॥ १२-४॥
abhāvādadya he brahmann evamevāhamāsthitaḥ .. 12-4..
विकल्पं मम वीक्ष्यैतैरेवमेवाहमास्थितः ॥ १२-५॥
vikalpaṃ mama vīkṣyaitairevamevāhamāsthitaḥ .. 12-5..
बुध्वा सम्यगिदं तत्त्वमेवमेवाहमास्थितः ॥ १२-६॥
budhvā samyagidaṃ tattvamevamevāhamāsthitaḥ .. 12-6..
त्यक्त्वा तद्भावनं तस्माद् एवमेवाहमास्थितः ॥ १२-७॥
tyaktvā tadbhāvanaṃ tasmād evamevāhamāsthitaḥ .. 12-7..
एवमेव स्वभावो यः स कृतार्थो भवेदसौ ॥ १२-८॥
evameva svabhāvo yaḥ sa kṛtārtho bhavedasau .. 12-8..
जनक उवाच ॥
अकिञ्चनभवं स्वास्थ्यं कौपीनत्वेऽपि दुर्लभम् ।
त्यागादाने विहायास्मादहमासे यथासुखम् ॥ १३-१॥
akiñcanabhavaṃ svāsthyaṃ kaupīnatve’pi durlabham .
tyāgādāne vihāyāsmādahamāse yathāsukham .. 13-1..
मनः कुत्रापि तत्त्यक्त्वा पुरुषार्थे स्थितः सुखम् ॥ १३-२॥
manaḥ kutrāpi tattyaktvā puruṣārthe sthitaḥ sukham .. 13-2..
यदा यत्कर्तुमायाति तत् कृत्वासे यथासुखम् ॥ १३-३॥
yadā yatkartumāyāti tat kṛtvāse yathāsukham .. 13-3..
संयोगायोगविरहादहमासे यथासुखम् ॥ १३-४॥
saṃyogāyogavirahādahamāse yathāsukham .. 13-4..
तिष्ठन् गच्छन् स्वपन् तस्मादहमासे यथासुखम् ॥ १३-५॥
tiṣṭhan gacchan svapan tasmādahamāse yathāsukham .. 13-5..
नाशोल्लासौ विहायास्मादहमासे यथासुखम् ॥ १३-६॥
nāśollāsau vihāyāsmādahamāse yathāsukham .. 13-6..
शुभाशुभे विहायास्मादहमासे यथासुखम् ॥ १३-७॥
śubhāśubhe vihāyāsmādahamāse yathāsukham .. 13-7..
जनक उवाच ॥
प्रकृत्या शून्यचित्तो यः प्रमादाद् भावभावनः ।
निद्रितो बोधित इव क्षीणसंस्मरणो हि सः ॥ १४-१॥
prakṛtyā śūnyacitto yaḥ pramādād bhāvabhāvanaḥ .
nidrito bodhita iva kṣīṇasaṃsmaraṇo hi saḥ .. 14-1..
क्व शास्त्रं क्व च विज्ञानं यदा मे गलिता स्पृहा ॥ १४-२॥
kva śāstraṃ kva ca vijñānaṃ yadā me galitā spṛhā .. 14-2..
नैराश्ये बन्धमोक्षे च न चिन्ता मुक्तये मम ॥ १४-३॥
nairāśye bandhamokṣe ca na cintā muktaye mama .. 14-3..
भ्रान्तस्येव दशास्तास्तास्तादृशा एव जानते ॥ १४-४॥
bhrāntasyeva daśāstāstāstādṛśā eva jānate .. 14-4..
अष्टावक्र उवाच ॥
यथातथोपदेशेन कृतार्थः सत्त्वबुद्धिमान् ।
आजीवमपि जिज्ञासुः परस्तत्र विमुह्यति ॥ १५-१॥
yathātathopadeśena kṛtārthaḥ sattvabuddhimān .
ājīvamapi jijñāsuḥ parastatra vimuhyati .. 15-1..
एतावदेव विज्ञानं यथेच्छसि तथा कुरु ॥ १५-२॥
etāvadeva vijñānaṃ yathecchasi tathā kuru .. 15-2..
करोति तत्त्वबोधोऽयमतस्त्यक्तो बुभुक्षभिः ॥ १५-३॥
karoti tattvabodho’yamatastyakto bubhukṣabhiḥ .. 15-3..
चिद्रूपोऽसि सदा साक्षी निरपेक्षः सुखं चर ॥ १५-४॥
cidrūpo’si sadā sākṣī nirapekṣaḥ sukhaṃ cara .. 15-4..
निर्विकल्पोऽसि बोधात्मा निर्विकारः सुखं चर ॥ १५-५॥
nirvikalpo’si bodhātmā nirvikāraḥ sukhaṃ cara .. 15-5..
विज्ञाय निरहङ्कारो निर्ममस्त्वं सुखी भव ॥ १५-६॥
vijñāya nirahaṅkāro nirmamastvaṃ sukhī bhava .. 15-6..
तत्त्वमेव न सन्देहश्चिन्मूर्ते विज्वरो भव ॥ १५-७॥
tattvameva na sandehaścinmūrte vijvaro bhava .. 15-7..
ज्ञानस्वरूपो भगवानात्मा त्वं प्रकृतेः परः ॥ १५-८॥
jñānasvarūpo bhagavānātmā tvaṃ prakṛteḥ paraḥ .. 15-8..
आत्मा न गन्ता नागन्ता किमेनमनुशोचसि ॥ १५-९॥
ātmā na gantā nāgantā kimenamanuśocasi .. 15-9..
क्व वृद्धिः क्व च वा हानिस्तव चिन्मात्ररूपिणः ॥ १५-१०॥
kva vṛddhiḥ kva ca vā hānistava cinmātrarūpiṇaḥ .. 15-10..
उदेतु वास्तमायातु न ते वृद्धिर्न वा क्षतिः ॥ १५-११॥
udetu vāstamāyātu na te vṛddhirna vā kṣatiḥ .. 15-11..
अतः कस्य कथं कुत्र हेयोपादेयकल्पना ॥ १५-१२॥
ataḥ kasya kathaṃ kutra heyopādeyakalpanā .. 15-12..
कुतो जन्म कुतो कर्म कुतोऽहङ्कार एव च ॥ १५-१३॥
kuto janma kuto karma kuto’haṅkāra eva ca .. 15-13..
किं पृथक् भासते स्वर्णात् कटकाङ्गदनूपुरम् ॥ १५-१४॥
kiṃ pṛthak bhāsate svarṇāt kaṭakāṅgadanūpuram .. 15-14..
सर्वमात्मेति निश्चित्य निःसङ्कल्पः सुखी भव ॥ १५-१५॥
sarvamātmeti niścitya niḥsaṅkalpaḥ sukhī bhava .. 15-15..
त्वत्तोऽन्यो नास्ति संसारी नासंसारी च कश्चन ॥ १५-१६॥
tvatto’nyo nāsti saṃsārī nāsaṃsārī ca kaścana .. 15-16..
निर्वासनः स्फूर्तिमात्रो न किञ्चिदिव शाम्यति ॥ १५-१७॥
nirvāsanaḥ sphūrtimātro na kiñcidiva śāmyati .. 15-17..
न ते बन्धोऽस्ति मोक्षो वा कृतकृत्यः सुखं चर ॥ १५-१८॥
na te bandho’sti mokṣo vā kṛtakṛtyaḥ sukhaṃ cara .. 15-18..
उपशाम्य सुखं तिष्ठ स्वात्मन्यानन्दविग्रहे ॥ १५-१९॥
upaśāmya sukhaṃ tiṣṭha svātmanyānandavigrahe .. 15-19..
आत्मा त्वं मुक्त एवासि किं विमृश्य करिष्यसि ॥ १५-२०॥
ātmā tvaṃ mukta evāsi kiṃ vimṛśya kariṣyasi .. 15-20..
अष्टावक्र उवाच ॥
आचक्ष्व शृणु वा तात नानाशास्त्राण्यनेकशः ।
तथापि न तव स्वास्थ्यं सर्वविस्मरणाद् ऋते ॥ १६-१॥
ācakṣva śṛṇu vā tāta nānāśāstrāṇyanekaśaḥ .
tathāpi na tava svāsthyaṃ sarvavismaraṇād ṛte .. 16-1..
चित्तं निरस्तसर्वाशमत्यर्थं रोचयिष्यति ॥ १६-२॥
cittaṃ nirastasarvāśamatyarthaṃ rocayiṣyati .. 16-2..
अनेनैवोपदेशेन धन्यः प्राप्नोति निर्वृतिम् ॥ १६-३॥
anenaivopadeśena dhanyaḥ prāpnoti nirvṛtim .. 16-3..
तस्यालस्य धुरीणस्य सुखं नान्यस्य कस्यचित् ॥ १६-४॥
tasyālasya dhurīṇasya sukhaṃ nānyasya kasyacit .. 16-4..
धर्मार्थकाममोक्षेषु निरपेक्षं तदा भवेत् ॥ १६-५॥
dharmārthakāmamokṣeṣu nirapekṣaṃ tadā bhavet .. 16-5..
ग्रहमोक्षविहीनस्तु न विरक्तो न रागवान् ॥ १६-६॥
grahamokṣavihīnastu na virakto na rāgavān .. 16-6..
स्पृहा जीवति यावद् वै निर्विचारदशास्पदम् ॥ १६-७॥
spṛhā jīvati yāvad vai nirvicāradaśāspadam .. 16-7..
निर्द्वन्द्वो बालवद् धीमान् एवमेव व्यवस्थितः ॥ १६-८॥
nirdvandvo bālavad dhīmān evameva vyavasthitaḥ .. 16-8..
वीतरागो हि निर्दुःखस्तस्मिन्नपि न खिद्यति ॥ १६-९॥
vītarāgo hi nirduḥkhastasminnapi na khidyati .. 16-9..
न च ज्ञानी न वा योगी केवलं दुःखभागसौ ॥ १६-१०॥
na ca jñānī na vā yogī kevalaṃ duḥkhabhāgasau .. 16-10..
तथापि न तव स्वाथ्यं सर्वविस्मरणादृते ॥ १६-११॥
tathāpi na tava svāthyaṃ sarvavismaraṇādṛte .. 16-11..
अष्टावक्र उवाच ॥
तेन ज्ञानफलं प्राप्तं योगाभ्यासफलं तथा ।
तृप्तः स्वच्छेन्द्रियो नित्यमेकाकी रमते तु यः ॥ १७-१॥
tena jñānaphalaṃ prāptaṃ yogābhyāsaphalaṃ tathā .
tṛptaḥ svacchendriyo nityamekākī ramate tu yaḥ .. 17-1..
यत एकेन तेनेदं पूर्णं ब्रह्माण्डमण्डलम् ॥ १७-२॥
yata ekena tenedaṃ pūrṇaṃ brahmāṇḍamaṇḍalam .. 17-2..
सल्लकीपल्लवप्रीतमिवेभं निम्बपल्लवाः ॥ १७-३॥
sallakīpallavaprītamivebhaṃ nimbapallavāḥ .. 17-3..
अभुक्तेषु निराकाङ्क्षी तादृशो भवदुर्लभः ॥ १७-४॥
abhukteṣu nirākāṅkṣī tādṛśo bhavadurlabhaḥ .. 17-4..
भोगमोक्षनिराकाङ्क्षी विरलो हि महाशयः ॥ १७-५॥
bhogamokṣanirākāṅkṣī viralo hi mahāśayaḥ .. 17-5..
कस्याप्युदारचित्तस्य हेयोपादेयता न हि ॥ १७-६॥
kasyāpyudāracittasya heyopādeyatā na hi .. 17-6..
यथा जीविकया तस्माद् धन्य आस्ते यथा सुखम् ॥ १७-७॥
yathā jīvikayā tasmād dhanya āste yathā sukham .. 17-7..
पश्यन् शृण्वन् स्पृशन् जिघ्रन्न् अश्नन्नास्ते यथा सुखम् ॥ १७-८॥
paśyan śṛṇvan spṛśan jighrann aśnannāste yathā sukham .. 17-8..
न स्पृहा न विरक्तिर्वा क्षीणसंसारसागरे ॥ १७-९॥
na spṛhā na viraktirvā kṣīṇasaṃsārasāgare .. 17-9..
अहो परदशा क्वापि वर्तते मुक्तचेतसः ॥ १७-१०॥
aho paradaśā kvāpi vartate muktacetasaḥ .. 17-10..
समस्तवासना मुक्तो मुक्तः सर्वत्र राजते ॥ १७-११॥
samastavāsanā mukto muktaḥ sarvatra rājate .. 17-11..
ईहितानीहितैर्मुक्तो मुक्त एव महाशयः ॥ १७-१२॥
īhitānīhitairmukto mukta eva mahāśayaḥ .. 17-12..
न ददाति न गृह्णाति मुक्तः सर्वत्र नीरसः ॥ १७-१३॥
na dadāti na gṛhṇāti muktaḥ sarvatra nīrasaḥ .. 17-13..
अविह्वलमनाः स्वस्थो मुक्त एव महाशयः ॥ १७-१४॥
avihvalamanāḥ svastho mukta eva mahāśayaḥ .. 17-14..
विशेषो नैव धीरस्य सर्वत्र समदर्शिनः ॥ १७-१५॥
viśeṣo naiva dhīrasya sarvatra samadarśinaḥ .. 17-15..
नाश्चर्यं नैव च क्षोभः क्षीणसंसरणे नरे ॥ १७-१६॥
nāścaryaṃ naiva ca kṣobhaḥ kṣīṇasaṃsaraṇe nare .. 17-16..
असंसक्तमना नित्यं प्राप्ताप्राप्तमुपाश्नुते ॥ १७-१७॥
asaṃsaktamanā nityaṃ prāptāprāptamupāśnute .. 17-17..
शून्यचित्तो न जानाति कैवल्यमिव संस्थितः ॥ १७-१८॥
śūnyacitto na jānāti kaivalyamiva saṃsthitaḥ .. 17-18..
अन्तर्गलितसर्वाशः कुर्वन्नपि करोति न ॥ १७-१९॥
antargalitasarvāśaḥ kurvannapi karoti na .. 17-19..
दशां कामपि सम्प्राप्तो भवेद् गलितमानसः ॥ १७-२०॥
daśāṃ kāmapi samprāpto bhaved galitamānasaḥ .. 17-20..
अष्टावक्र उवाच ॥
यस्य बोधोदये तावत्स्वप्नवद् भवति भ्रमः ।
तस्मै सुखैकरूपाय नमः शान्ताय तेजसे ॥ १८-१॥
yasya bodhodaye tāvatsvapnavad bhavati bhramaḥ .
tasmai sukhaikarūpāya namaḥ śāntāya tejase .. 18-1..
न हि सर्वपरित्यागमन्तरेण सुखी भवेत् ॥ १८-२॥
na hi sarvaparityāgamantareṇa sukhī bhavet .. 18-2..
कुतः प्रशमपीयूषधारासारमृते सुखम् ॥ १८-३॥
kutaḥ praśamapīyūṣadhārāsāramṛte sukham .. 18-3..
नास्त्यभावः स्वभावानां भावाभावविभाविनाम् ॥ १८-४॥
nāstyabhāvaḥ svabhāvānāṃ bhāvābhāvavibhāvinām .. 18-4..
निर्विकल्पं निरायासं निर्विकारं निरञ्जनम् ॥ १८-५॥
nirvikalpaṃ nirāyāsaṃ nirvikāraṃ nirañjanam .. 18-5..
वीतशोका विराजन्ते निरावरणदृष्टयः ॥ १८-६॥
vītaśokā virājante nirāvaraṇadṛṣṭayaḥ .. 18-6..
इति विज्ञाय धीरो हि किमभ्यस्यति बालवत् ॥ १८-७॥
iti vijñāya dhīro hi kimabhyasyati bālavat .. 18-7..
निष्कामः किं विजानाति किं ब्रूते च करोति किम् ॥ १८-८॥
niṣkāmaḥ kiṃ vijānāti kiṃ brūte ca karoti kim .. 18-8..
सर्वमात्मेति निश्चित्य तूष्णीम्भूतस्य योगिनः ॥ १८-९॥
sarvamātmeti niścitya tūṣṇīmbhūtasya yoginaḥ .. 18-9..
न सुखं न च वा दुःखमुपशान्तस्य योगिनः ॥ १८-१०॥
na sukhaṃ na ca vā duḥkhamupaśāntasya yoginaḥ .. 18-10..
निर्विकल्पस्वभावस्य न विशेषोऽस्ति योगिनः ॥ १८-११॥
nirvikalpasvabhāvasya na viśeṣo’sti yoginaḥ .. 18-11..
इदं कृतमिदं नेति द्वन्द्वैर्मुक्तस्य योगिनः ॥ १८-१२॥
idaṃ kṛtamidaṃ neti dvandvairmuktasya yoginaḥ .. 18-12..
यथा जीवनमेवेह जीवन्मुक्तस्य योगिनः ॥ १८-१३॥
yathā jīvanameveha jīvanmuktasya yoginaḥ .. 18-13..
सर्वसङ्कल्पसीमायां विश्रान्तस्य महात्मनः ॥ १८-१४॥
sarvasaṅkalpasīmāyāṃ viśrāntasya mahātmanaḥ .. 18-14..
निर्वासनः किं कुरुते पश्यन्नपि न पश्यति ॥ १८-१५॥
nirvāsanaḥ kiṃ kurute paśyannapi na paśyati .. 18-15..
किं चिन्तयति निश्चिन्तो द्वितीयं यो न पश्यति ॥ १८-१६॥
kiṃ cintayati niścinto dvitīyaṃ yo na paśyati .. 18-16..
उदारस्तु न विक्षिप्तः साध्याभावात्करोति किम् ॥ १८-१७॥
udārastu na vikṣiptaḥ sādhyābhāvātkaroti kim .. 18-17..
न समाधिं न विक्षेपं न लोपं स्वस्य पश्यति ॥ १८-१८॥
na samādhiṃ na vikṣepaṃ na lopaṃ svasya paśyati .. 18-18..
नैव किञ्चित्कृतं तेन लोकदृष्ट्या विकुर्वता ॥ १८-१९॥
naiva kiñcitkṛtaṃ tena lokadṛṣṭyā vikurvatā .. 18-19..
यदा यत्कर्तुमायाति तत्कृत्वा तिष्ठतः सुखम् ॥ १८-२०॥
yadā yatkartumāyāti tatkṛtvā tiṣṭhataḥ sukham .. 18-20..
क्षिप्तः संस्कारवातेन चेष्टते शुष्कपर्णवत् ॥ १८-२१॥
kṣiptaḥ saṃskāravātena ceṣṭate śuṣkaparṇavat .. 18-21..
स शीतलमना नित्यं विदेह इव राजये ॥ १८-२२॥
sa śītalamanā nityaṃ videha iva rājaye .. 18-22..
आत्मारामस्य धीरस्य शीतलाच्छतरात्मनः ॥ १८-२३॥
ātmārāmasya dhīrasya śītalācchatarātmanaḥ .. 18-23..
प्राकृतस्येव धीरस्य न मानो नावमानता ॥ १८-२४॥
prākṛtasyeva dhīrasya na māno nāvamānatā .. 18-24..
इति चिन्तानुरोधी यः कुर्वन्नपि करोति न ॥ १८-२५॥
iti cintānurodhī yaḥ kurvannapi karoti na .. 18-25..
जीवन्मुक्तः सुखी श्रीमान् संसरन्नपि शोभते ॥ १८-२६॥
jīvanmuktaḥ sukhī śrīmān saṃsarannapi śobhate .. 18-26..
न कल्पते न जानाति न शृणोति न पश्यति ॥ १८-२७॥
na kalpate na jānāti na śṛṇoti na paśyati .. 18-27..
निश्चित्य कल्पितं पश्यन् ब्रह्मैवास्ते महाशयः ॥ १८-२८॥
niścitya kalpitaṃ paśyan brahmaivāste mahāśayaḥ .. 18-28..
निरहङ्कारधीरेण न किञ्चिदकृतं कृतम् ॥ १८-२९॥
nirahaṅkāradhīreṇa na kiñcidakṛtaṃ kṛtam .. 18-29..
निराशं गतसन्देहं चित्तं मुक्तस्य राजते ॥ १८-३०॥
nirāśaṃ gatasandehaṃ cittaṃ muktasya rājate .. 18-30..
निर्निमित्तमिदं किन्तु निर्ध्यायेति विचेष्टते॥ १८-३१॥
nirnimittamidaṃ kintu nirdhyāyeti viceṣṭate .. 18-31..
अथवा याति सङ्कोचममूढः कोऽपि मूढवत् ॥ १८-३२॥
athavā yāti saṅkocamamūḍhaḥ ko’pi mūḍhavat .. 18-32..
धीराः कृत्यं न पश्यन्ति सुप्तवत्स्वपदे स्थिताः ॥ १८-३३॥
dhīrāḥ kṛtyaṃ na paśyanti suptavatsvapade sthitāḥ .. 18-33..
तत्त्वनिश्चयमात्रेण प्राज्ञो भवति निर्वृतः ॥ १८-३४॥
tattvaniścayamātreṇa prājño bhavati nirvṛtaḥ .. 18-34..
आत्मानं तं न जानन्ति तत्राभ्यासपरा जनाः ॥ १८-३५॥
ātmānaṃ taṃ na jānanti tatrābhyāsaparā janāḥ .. 18-35..
धन्यो विज्ञानमात्रेण मुक्तस्तिष्ठत्यविक्रियः ॥ १८-३६॥
dhanyo vijñānamātreṇa muktastiṣṭhatyavikriyaḥ .. 18-36..
अनिच्छन्नपि धीरो हि परब्रह्मस्वरूपभाक् ॥ १८-३७॥
anicchannapi dhīro hi parabrahmasvarūpabhāk .. 18-37..
एतस्यानर्थमूलस्य मूलच्छेदः कृतो बुधैः ॥ १८-३८॥
etasyānarthamūlasya mūlacchedaḥ kṛto budhaiḥ .. 18-38..
धीरस्तत्त्वं विनिश्चित्य सर्वदा शान्तमानसः ॥ १८-३९॥
dhīrastattvaṃ viniścitya sarvadā śāntamānasaḥ .. 18-39..
धीरास्तं तं न पश्यन्ति पश्यन्त्यात्मानमव्ययम् ॥ १८-४०॥
dhīrāstaṃ taṃ na paśyanti paśyantyātmānamavyayam .. 18-40..
स्वारामस्यैव धीरस्य सर्वदासावकृत्रिमः ॥ १८-४१॥
svārāmasyaiva dhīrasya sarvadāsāvakṛtrimaḥ .. 18-41..
उभयाभावकः कश्चिद् एवमेव निराकुलः ॥ १८-४२॥
ubhayābhāvakaḥ kaścid evameva nirākulaḥ .. 18-42..
न तु जानन्ति संमोहाद्यावज्जीवमनिर्वृताः ॥ १८-४३॥
na tu jānanti saṃmohādyāvajjīvamanirvṛtāḥ .. 18-43..
निरालम्बैव निष्कामा बुद्धिर्मुक्तस्य सर्वदा ॥ १८-४४॥
nirālambaiva niṣkāmā buddhirmuktasya sarvadā .. 18-44..
विशन्ति झटिति क्रोडं निरोधैकाग्रसिद्धये ॥ १८-४५॥
viśanti jhaṭiti kroḍaṃ nirodhaikāgrasiddhaye .. 18-45..
पलायन्ते न शक्तास्ते सेवन्ते कृतचाटवः ॥ १८-४६॥
palāyante na śaktāste sevante kṛtacāṭavaḥ .. 18-46..
पश्यन् शृण्वन् स्पृशन् जिघ्रन्नश्नन्नास्ते यथासुखम् ॥ १८-४७॥
paśyan śṛṇvan spṛśan jighrannaśnannāste yathāsukham .. 18-47..
नैवाचारमनाचारमौदास्यं वा प्रपश्यति ॥ १८-४८॥
naivācāramanācāramaudāsyaṃ vā prapaśyati .. 18-48..
शुभं वाप्यशुभं वापि तस्य चेष्टा हि बालवत् ॥ १८-४९॥
śubhaṃ vāpyaśubhaṃ vāpi tasya ceṣṭā hi bālavat .. 18-49..
स्वातन्त्र्यान्निर्वृतिं गच्छेत्स्वातन्त्र्यात् परमं पदम् ॥ १८-५०॥
svātantryānnirvṛtiṃ gacchetsvātantryāt paramaṃ padam .. 18-50..
तदा क्षीणा भवन्त्येव समस्ताश्चित्तवृत्तयः ॥ १८-५१॥
tadā kṣīṇā bhavantyeva samastāścittavṛttayaḥ .. 18-51..
न तु सस्पृहचित्तस्य शान्तिर्मूढस्य कृत्रिमा ॥ १८-५२॥
na tu saspṛhacittasya śāntirmūḍhasya kṛtrimā .. 18-52..
निरस्तकल्पना धीरा अबद्धा मुक्तबुद्धयः ॥ १८-५३॥
nirastakalpanā dhīrā abaddhā muktabuddhayaḥ .. 18-53..
दृष्ट्वा सम्पूज्य धीरस्य न कापि हृदि वासना ॥ १८-५४॥
dṛṣṭvā sampūjya dhīrasya na kāpi hṛdi vāsanā .. 18-54..
विहस्य धिक्कृतो योगी न याति विकृतिं मनाक् ॥ १८-५५॥
vihasya dhikkṛto yogī na yāti vikṛtiṃ manāk .. 18-55..
तस्याश्चर्यदशां तां तां तादृशा एव जानते ॥ १८-५६॥
tasyāścaryadaśāṃ tāṃ tāṃ tādṛśā eva jānate .. 18-56..
शून्याकारा निराकारा निर्विकारा निरामयाः ॥ १८-५७॥
śūnyākārā nirākārā nirvikārā nirāmayāḥ .. 18-57..
कुर्वन्नपि तु कृत्यानि कुशलो हि निराकुलः ॥ १८-५८॥
kurvannapi tu kṛtyāni kuśalo hi nirākulaḥ .. 18-58..
सुखं वक्ति सुखं भुङ्क्ते व्यवहारेऽपि शान्तधीः ॥ १८-५९॥
sukhaṃ vakti sukhaṃ bhuṅkte vyavahāre’pi śāntadhīḥ .. 18-59..
महाह्रद इवाक्षोभ्यो गतक्लेशः सुशोभते ॥ १८-६०॥
mahāhrada ivākṣobhyo gatakleśaḥ suśobhate .. 18-60..
प्रवृत्तिरपि धीरस्य निवृत्तिफलभागिनी ॥ १८-६१॥
pravṛttirapi dhīrasya nivṛttiphalabhāginī .. 18-61..
देहे विगलिताशस्य क्व रागः क्व विरागता ॥ १८-६२॥
dehe vigalitāśasya kva rāgaḥ kva virāgatā .. 18-62..
भाव्यभावनया सा तु स्वस्थस्यादृष्टिरूपिणी ॥ १८-६३॥
bhāvyabhāvanayā sā tu svasthasyādṛṣṭirūpiṇī .. 18-63..
न लेपस्तस्य शुद्धस्य क्रियमाणेऽपि कर्मणि ॥ १८-६४॥
na lepastasya śuddhasya kriyamāṇe’pi karmaṇi .. 18-64..
पश्यन् शृण्वन् स्पृशन् जिघ्रन्न् अश्नन्निस्तर्षमानसः ॥ १८-६५॥
paśyan śṛṇvan spṛśan jighrann aśnannistarṣamānasaḥ .. 18-65..
आकाशस्येव धीरस्य निर्विकल्पस्य सर्वदा ॥ १८-६६॥
ākāśasyeva dhīrasya nirvikalpasya sarvadā .. 18-66..
अकृत्रिमोऽनवच्छिन्ने समाधिर्यस्य वर्तते ॥ १८-६७॥
akṛtrimo’navacchinne samādhiryasya vartate .. 18-67..
भोगमोक्षनिराकाङ्क्षी सदा सर्वत्र नीरसः ॥ १८-६८॥
bhogamokṣanirākāṅkṣī sadā sarvatra nīrasaḥ .. 18-68..
विहाय शुद्धबोधस्य किं कृत्यमवशिष्यते ॥ १८-६९॥
vihāya śuddhabodhasya kiṃ kṛtyamavaśiṣyate .. 18-69..
अलक्ष्यस्फुरणः शुद्धः स्वभावेनैव शाम्यति ॥ १८-७०॥
alakṣyasphuraṇaḥ śuddhaḥ svabhāvenaiva śāmyati .. 18-70..
क्व विधिः क्व च वैराग्यं क्व त्यागः क्व शमोऽपि वा ॥ १८-७१॥
kva vidhiḥ kva ca vairāgyaṃ kva tyāgaḥ kva śamo’pi vā .. 18-71..
क्व बन्धः क्व च वा मोक्षः क्व हर्षः क्व विषादिता ॥ १८-७२॥
kva bandhaḥ kva ca vā mokṣaḥ kva harṣaḥ kva viṣāditā .. 18-72..
निर्ममो निरहङ्कारो निष्कामः शोभते बुधः ॥ १८-७३॥
nirmamo nirahaṅkāro niṣkāmaḥ śobhate budhaḥ .. 18-73..
क्व विद्या च क्व वा विश्वं क्व देहोऽहं ममेति वा ॥ १८-७४॥
kva vidyā ca kva vā viśvaṃ kva deho’haṃ mameti vā .. 18-74..
मनोरथान् प्रलापांश्च कर्तुमाप्नोत्यतत्क्षणात् ॥ १८-७५॥
manorathān pralāpāṃśca kartumāpnotyatatkṣaṇāt .. 18-75..
निर्विकल्पो बहिर्यत्नादन्तर्विषयलालसः ॥ १८-७६॥
nirvikalpo bahiryatnādantarviṣayalālasaḥ .. 18-76..
नाप्नोत्यवसरं कर्तुं वक्तुमेव न किञ्चन ॥ १८-७७॥
nāpnotyavasaraṃ kartuṃ vaktumeva na kiñcana .. 18-77..
निर्विकारस्य धीरस्य निरातङ्कस्य सर्वदा ॥ १८-७८॥
nirvikārasya dhīrasya nirātaṅkasya sarvadā .. 18-78..
अनिर्वाच्यस्वभावस्य निःस्वभावस्य योगिनः ॥ १८-७९॥
anirvācyasvabhāvasya niḥsvabhāvasya yoginaḥ .. 18-79..
बहुनात्र किमुक्तेन योगदृष्ट्या न किञ्चन ॥ १८-८०॥
bahunātra kimuktena yogadṛṣṭyā na kiñcana .. 18-80..
धीरस्य शीतलं चित्तममृतेनैव पूरितम् ॥ १८-८१॥
dhīrasya śītalaṃ cittamamṛtenaiva pūritam .. 18-81..
समदुःखसुखस्तृप्तः किञ्चित् कृत्यं न पश्यति ॥ १८-८२॥
samaduḥkhasukhastṛptaḥ kiñcit kṛtyaṃ na paśyati .. 18-82..
हर्षामर्षविनिर्मुक्तो न मृतो न च जीवति ॥ १८-८३॥
harṣāmarṣavinirmukto na mṛto na ca jīvati .. 18-83..
निश्चिन्तः स्वशरीरेऽपि निराशः शोभते बुधः ॥ १८-८४॥
niścintaḥ svaśarīre’pi nirāśaḥ śobhate budhaḥ .. 18-84..
स्वच्छन्दं चरतो देशान् यत्रस्तमितशायिनः ॥ १८-८५॥
svacchandaṃ carato deśān yatrastamitaśāyinaḥ .. 18-85..
स्वभावभूमिविश्रान्तिविस्मृताशेषसंसृतेः ॥ १८-८६॥
svabhāvabhūmiviśrāntivismṛtāśeṣasaṃsṛteḥ .. 18-86..
असक्तः सर्वभावेषु केवलो रमते बुधः ॥ १८-८७॥
asaktaḥ sarvabhāveṣu kevalo ramate budhaḥ .. 18-87..
सुभिन्नहृदयग्रन्थिर्विनिर्धूतरजस्तमः ॥ १८-८८॥
subhinnahṛdayagranthirvinirdhūtarajastamaḥ .. 18-88..
मुक्तात्मनो वितृप्तस्य तुलना केन जायते ॥ १८-८९॥
muktātmano vitṛptasya tulanā kena jāyate .. 18-89..
ब्रुवन्न् अपि न च ब्रूते कोऽन्यो निर्वासनादृते ॥ १८-९०॥
bruvann api na ca brūte ko’nyo nirvāsanādṛte .. 18-90..
भावेषु गलिता यस्य शोभनाशोभना मतिः ॥ १८-९१॥
bhāveṣu galitā yasya śobhanāśobhanā matiḥ .. 18-91..
निर्व्याजार्जवभूतस्य चरितार्थस्य योगिनः ॥ १८-९२॥
nirvyājārjavabhūtasya caritārthasya yoginaḥ .. 18-92..
अन्तर्यदनुभूयेत तत् कथं कस्य कथ्यते ॥ १८-९३॥
antaryadanubhūyeta tat kathaṃ kasya kathyate .. 18-93..
जागरेऽपि न जागर्ति धीरस्तृप्तः पदे पदे ॥ १८-९४॥
jāgare’pi na jāgarti dhīrastṛptaḥ pade pade .. 18-94..
सुबुद्धिरपि निर्बुद्धिः साहङ्कारोऽनहङ्कृतिः ॥ १८-९५॥
subuddhirapi nirbuddhiḥ sāhaṅkāro’nahaṅkṛtiḥ .. 18-95..
न मुमुक्षुर्न वा मुक्ता न किञ्चिन्न च किञ्चन ॥ १८-९६॥
na mumukṣurna vā muktā na kiñcinna ca kiñcana .. 18-96..
जाड्येऽपि न जडो धन्यः पाण्डित्येऽपि न पण्डितः ॥ १८-९७॥
jāḍye’pi na jaḍo dhanyaḥ pāṇḍitye’pi na paṇḍitaḥ .. 18-97..
समः सर्वत्र वैतृष्ण्यान्न स्मरत्यकृतं कृतम् ॥ १८-९८॥
samaḥ sarvatra vaitṛṣṇyānna smaratyakṛtaṃ kṛtam .. 18-98..
नैवोद्विजति मरणे जीवने नाभिनन्दति ॥ १८-९९॥
naivodvijati maraṇe jīvane nābhinandati .. 18-99..
यथातथा यत्रतत्र सम एवावतिष्ठते ॥ १८-१००॥
yathātathā yatratatra sama evāvatiṣṭhate .. 18-100..
जनक उवाच ॥
तत्त्वविज्ञानसन्दंशमादाय हृदयोदरात् ।
नानाविधपरामर्शशल्योद्धारः कृतो मया ॥ १९-१॥
tattvavijñānasandaṃśamādāya hṛdayodarāt .
nānāvidhaparāmarśaśalyoddhāraḥ kṛto mayā .. 19-1..
क्व द्वैतं क्व च वाऽद्वैतं स्वमहिम्नि स्थितस्य मे ॥ १९-२॥
kva dvaitaṃ kva ca vā’dvaitaṃ svamahimni sthitasya me .. 19-2..
क्व देशः क्व च वा नित्यं स्वमहिम्नि स्थितस्य मे ॥ १९-३॥
kva deśaḥ kva ca vā nityaṃ svamahimni sthitasya me .. 19-3..
क्व चिन्ता क्व च वाचिन्ता स्वमहिम्नि स्थितस्य मे ॥ १९-४॥
kva cintā kva ca vācintā svamahimni sthitasya me .. 19-4..
क्व तुरीयं भयं वापि स्वमहिम्नि स्थितस्य मे ॥ १९-५॥
kva turīyaṃ bhayaṃ vāpi svamahimni sthitasya me .. 19-5..
क्व स्थूलं क्व च वा सूक्ष्मं स्वमहिम्नि स्थितस्य मे ॥ १९-६॥
kva sthūlaṃ kva ca vā sūkṣmaṃ svamahimni sthitasya me .. 19-6..
क्व लयः क्व समाधिर्वा स्वमहिम्नि स्थितस्य मे ॥ १९-७॥
kva layaḥ kva samādhirvā svamahimni sthitasya me .. 19-7..
अलं विज्ञानकथया विश्रान्तस्य ममात्मनि ॥ १९-८॥
alaṃ vijñānakathayā viśrāntasya mamātmani .. 19-8..
जनक उवाच ॥
क्व भूतानि क्व देहो वा क्वेन्द्रियाणि क्व वा मनः ।
क्व शून्यं क्व च नैराश्यं मत्स्वरूपे निरञ्जने ॥ २०-१॥
kva bhūtāni kva deho vā kvendriyāṇi kva vā manaḥ .
kva śūnyaṃ kva ca nairāśyaṃ matsvarūpe nirañjane .. 20-1..
क्व तृप्तिः क्व वितृष्णात्वं गतद्वन्द्वस्य मे सदा ॥ २०-२॥
kva tṛptiḥ kva vitṛṣṇātvaṃ gatadvandvasya me sadā .. 20-2..
क्व बन्ध क्व च वा मोक्षः स्वरूपस्य क्व रूपिता ॥ २०-३॥
kva bandha kva ca vā mokṣaḥ svarūpasya kva rūpitā .. 20-3..
क्व तद् विदेहकैवल्यं निर्विशेषस्य सर्वदा ॥ २०-४॥
kva tad videhakaivalyaṃ nirviśeṣasya sarvadā .. 20-4..
क्वापरोक्षं फलं वा क्व निःस्वभावस्य मे सदा ॥ २०-५॥
kvāparokṣaṃ phalaṃ vā kva niḥsvabhāvasya me sadā .. 20-5..
क्व बद्धः क्व च वा मुक्तः स्वस्वरूपेऽहमद्वये ॥ २०-६॥
kva baddhaḥ kva ca vā muktaḥ svasvarūpe’hamadvaye .. 20-6..
क्व साधकः क्व सिद्धिर्वा स्वस्वरूपेऽहमद्वये ॥ २०-७॥
kva sādhakaḥ kva siddhirvā svasvarūpe’hamadvaye .. 20-7..
क्व किञ्चित् क्व न किञ्चिद् वा सर्वदा विमलस्य मे ॥ २०-८॥
kva kiñcit kva na kiñcid vā sarvadā vimalasya me .. 20-8..
क्व हर्षः क्व विषादो वा सर्वदा निष्क्रियस्य मे ॥ २०-९॥
kva harṣaḥ kva viṣādo vā sarvadā niṣkriyasya me .. 20-9..
क्व सुखं क्व च वा दुखं निर्विमर्शस्य मे सदा ॥ २०-१०॥
kva sukhaṃ kva ca vā dukhaṃ nirvimarśasya me sadā .. 20-10..
क्व जीवः क्व च तद्ब्रह्म सर्वदा विमलस्य मे ॥ २०-११॥
kva jīvaḥ kva ca tadbrahma sarvadā vimalasya me .. 20-11..
कूटस्थनिर्विभागस्य स्वस्थस्य मम सर्वदा ॥ २०-१२॥
kūṭasthanirvibhāgasya svasthasya mama sarvadā .. 20-12..
क्व चास्ति पुरुषार्थो वा निरुपाधेः शिवस्य मे ॥ २०-१३॥
kva cāsti puruṣārtho vā nirupādheḥ śivasya me .. 20-13..
बहुनात्र किमुक्तेन किञ्चिन्नोत्तिष्ठते मम ॥ २०-१४॥
bahunātra kimuktena kiñcinnottiṣṭhate mama .. 20-14..
॥ ॐ तत्सत् ॥
.. oṃ tatsat ..
Description
About the Ashtavakra Gita
The Ashtavakra Gita is an ancient Sanskrit scripture that presents a powerful conversation between the sage Ashtavakra and King Janaka on the nature of the Self, liberation, and ultimate truth. Unlike many other spiritual texts, it is remarkable for its stark simplicity, directness, and emphasis on self-realization through wisdom rather than ritual or action. The dialogue is rooted in the philosophy of Advaita Vedanta, which teaches the oneness of existence and the non-duality of the individual soul (Atman) and the ultimate reality (Brahman).
The Ashtavakra Gita is organized into 20 short chapters, each focusing on different aspects of spiritual realization, self-knowledge, and liberation. Each chapter follows a dialogue format, where Janaka, the seeker, asks questions about the nature of reality, suffering, liberation, and the Self, while Ashtavakra, the sage, responds with direct insights that cut through the layers of illusion. The chapters can be seen as progressive steps in Janaka’s spiritual journey, starting with his initial questions about knowledge and dispassion and culminating in his realization of the non-dual nature of the Self. The early chapters focus on the fundamental principles of non-attachment, self-inquiry, and the rejection of worldly illusions. As the text progresses, Ashtavakra leads Janaka toward a deeper understanding of the Self as pure consciousness, untouched by the experiences of the body, mind, or external world.
At the heart of the Ashtavakra Gita is the understanding that the Self is beyond the body, mind, and senses. It presents the idea that human suffering stems from identifying with the impermanent aspects of existence—such as the ego and the material world—rather than recognizing the eternal, unchanging nature of the Self. Ashtavakra offers profound insights into how one can attain liberation (moksha) simply by realizing the illusory nature of the world and the mind, and by resting in the knowledge of one’s true identity as pure consciousness.
The text stands out for its unique approach, discarding the need for religious austerities or complex philosophical reasoning. Instead, it directs the seeker toward the immediate experience of truth. The teachings are concise, often poetic, and are intended to inspire an awakening to one’s innate freedom. It offers a path of self-inquiry, where the ultimate realization is that liberation is not something to be gained but something that is already present within—the realization of which dissolves all ignorance and attachment.
For spiritual seekers, the Ashtavakra Gita offers a fresh and liberating perspective on life. It provides an accessible and profound guide to inner peace, detachment, and enlightenment. With its timeless wisdom, the Ashtavakra Gita continues to inspire those on the path of self-discovery and remains a cornerstone of non-dual philosophy.
Other Om Shlokams
Anantam Vasukim Sesham
Anantha, Vasuki, Sesha, Padmanabha and Kambala, Shankapala, Dhritharashtra, Thakshaka and Kaliya are the names of nine great serpents
Bali Vibhishano Bhishma
Bali, Vibhisana, Bhishma, Prahlada, Narada, Dhruva - these are the six famous Vishnu-bhaktas - meditating upon all of these, will destroy sins.
Dharmo Vivardhati Yudhishtira
Dharma grows with the praise of Yudhistira, sins die with the praise of Bhima, enemies are extinguished with the praise of Arjuna, there will be no ill-health with the praise of Nakula and Sahadeva.
Harim Haram Harishchandram
Hari, Hara, Harischandra, Hanuman, and Halayudha (Balaram), if these five 'Ha's are meditated upon, when getting up from the bed in the morning, there will not be even a touch of harm.
Kapilam Darpanam
Upon waking one should see the Sun, mirror, cow, prosperous people, kings, teachers and donors of food.
Kapilam Kamadhenum Ca
May we meditate on Kapila, Kamadhenu, Kalpavriksha, Kaustubha(gem), Lakshmi, the daughter of the ocean, Kubera and Moon.
Karkotakasya Nagasya
Singing in praise of the Karkotaka serpent by Damayanthi for Nala, and in praise of Raja-rishi Rutuparna - led to the destruction of Kali.
Mulato Brahmarupaya
To you, O Vriksharaja (King of trees) who takes on the form of Brahma at the roots, Vishnu in the middle and Shiva at the extremes, our salutations
Mule Brahma Tvaci Vishnu
Brahma is at the root, Vishnu is in the bark and Sankara is in the branches, all devas are in each and every leaf. Salutation to you O Vaasudeva.
Na Karmana Na Prajaya
Not by work, nor by progeny or by wealth, but by renunciation alone have some attained immortality. That (immortality) which is even beyond the heaven, is attained by the self-controlled reununciates
Na Tatra Suryo Bhati
Neither does the sun shine there, nor the moon with all the stars, nor does this lightning shine. What to say of this fire? Everything shines after him who alone shines. By His light all this shines v
Omkaram Bindu Samyuktham
Yogis meditate forever on Aumkara associated with the Bindhu, salutation to the Aumkara, the grantor of wishes and salvation. We call on Thee, Lord of the hosts, the poet of poets, the most famous of
Prahlada Narada
I remember and meditate upon the Bhagavathas (god's ardent devotees) Prahlada, Narada, Parasara, Pundarika, Vyasa, Ambarisha, Shuka, Shaunakha, Bhishma, Rukma, Angadha, Arjuna, Vashishta, Vibhishana -
Prātah Smaranam
This is a prayer composed by Sri Adi Shankaracharya consisting of three stanzas in which the mind (manas) speech (vak), and body (kaya) of the individual are sought to be dedicated to the supreme Spir
Punya Shloko Nalo raja
Extolled for their virtues are King Nala, Yudhishtira, Sita and Janardhana
Purna Kumbha Mantra
Pūrna-kumbha mantra The four verses of the purna-kumbha-mantra, from na karmanā na prajayā to yah parah sah maheśvarah,are typically chanted when
Purusha Suktam
The Purusha Suktam gives a description of the spiritual unity of the universe. It presents the nature of Purusha, or the cosmic being, as both immanent in the manifested world and yet transcendent to
Rajadhi Rajaya Prasahya
Om. We offer our salutations unto the Lord, the king of kings, the satisfier of desires. May the Lord of desires give me, the seeker of desires, what I desire. Salutations unto the Lord, the great kin
Sanyasa Suktam
Excerpt from the book 'Prayer Guide' by Swami Dayananda Saraswati NA KARMANA Amrtatvam anasuh, amrtatvam anasire praptavantah, these people have gained immortality or freedom
Sarve Veda Yatpadam
All the Vedas talk about which goal, to know which, people take to a life of study and spiritual discipline, I tell you in brief - that is om.
Somanatha Vaidyanatha
Meditating in the mornings everyday on Somanatha, Vaidyanatha, Dhanvantari and the Ashwini twins, will make one free from even the touch of ill-health.
Yani Kani Ca Papani
Yani Kani Ca Papani - Oh god! Whatever sins I have committed all my lives (including previous lives), please destroy them with every step I take around you. - In Sanskrit with Audio, in multiple languages with English Meaning and Significance.
Ashtavakra Gita – Om – Ashtavakra Gita – Full text and lyrics, audio with translation, meaning, word-by-word meaning, Sanskrit, English, Telugu, Kannada, Tamil and more